با توجه به ویژگیهای کالبدی – فضایی بافت قدیم بخش مرکزی شهر تویسرکان چگونه می توان  به توانمند سازی، بهبود و پویایی بازار در آن کمک کرد؟

۱-۲- بیان مسأله

بافت های قدیمی، کماکان سکونتگاه شهروندان بوده و بخش هایی از شهر می باشند که فعال، زنده و پویا باقی مانده و هنوز بخشی از شهروندان در آن زندگی می کنند. امنیت سر پناه در آن بایستی مورد توجه دستگاه های اجرایی و اداره کنندگان کشور باشد چرا که تداوم سکونت در آنها تداوم حیات و زندگی در بافت بوده و مهمترین تضمین برای حفظ آنها قلمداد می شود.    [۱]

هسته مرکزی شهر های تاریخی ایران، همان بخش های نخستین شهر ها بوده و مکان جغرافیایی بافت های قدیمی در موارد بسیاری مرکزیت شهری را نیز واجد می باشد. [۲]

این گونه مراکز شهری (بازار) در شهر های قدیمی دارای عملکرد های اساسی در منطقه شهری بوده و تضمین ادامه عملکرد آنها، به معنی نگه داری سامان عملکردی شهر می باشد. [۳]

تویسرکان یکی از شهر های باستانی ایران است که تحت تأثیر این عوامل آسیب های فراوانی را متحمل شده است. وجود بافت ها و بناهای تاریخی بخصوص در مرکز آن از یک طرف آن را در زمره شهر های باستانی کشور قرار داده و از طرف دیگر با توجه به قدمت زیاد این بافت ها و بنا ها و مقاومت کم آنها آن را در ردیف شهر های باآسیب پذیری بالا قرار داده است. بر همین اساس لزوم ساماندهی شهری، بویژه ساماندهی کالبدی- فضای بخش مرکزی شهر تویسرکان کاملاً احساس می شود، چرا که بخش مرکزی این شهر به دلیل وجود بافت قدیمی ارزشمند و تاثیر گذار در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به بخش حساس شهر تبدیل شده است .

منظور رسیدن به بهترین و مؤثرترین طرح در بهبود وضع راسته بازار تویسرکان می باشد.

۱-۳-  اهمیت و ضرورت تحقیق:

بازارها، ساختاری متمایز و منحصر به فرد داشته و در عین حال جزئی از پیکره ی شهرند که نمادی از تمدن پیشین بشریت محسوب می شوند. بازارها همچون هسته هایی در داخل و بطن شهر ها قرار گرفته اند که دستخوش شدید ترین تغییرات اجتماعی می باشند و به تبع آن نیازمند تغییرات زیادی در فضای کالبدی خود می باشند، ناکارآمدی بازارها در تطابق با نیازهای نوین مسئله ای است که بیشترین فشار را به بافت وارد می کند، لذا ساماندهی آنها در ابعاد گوناگون به شکل درون گرا بر اساس فرهنگ اصیل شهر ایرانی در این عصر حاضر که در جهت حذف فرهنگ های بومی و یکپارچه کردن آنهاست بسیار ضروری می باشد.

به طور کلی بهره برداری از تمامی توان موجود شهر و بهینه سازی وضعیت موجود به منظور افزایش بهره وری، یکی از دلایل منطقی پرداختن به ساماندهی بازار می باشد.

فهرست مطالب

فصل اول

۱- کلیات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….. ۱

چکیده …………………………………………………………………………………………… ۱

۱-۱ سوال تحقیق …………………………………………………………………………………………………….. ۱

۱-۲ بیان مسأله …………………………………………………………………………………………… ۲

۱-۳ اهمیت وضرورت تحقیق ……………………………………………………………………………………. ۳

۱-۴ سابقه‌ی تحقیق …………………………………………………………………………………………………….. ۳

۱-۵ اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………… ۴

۱-۶ فرضیه تحقیق ………………………………………………………………………………………… ۴

۱-۷ روش تحقیق ……………………………………………………………………………………. ۴

۱-۸ روش کسب داده‌ها ………………………………………………………………………….. ۴

۱-۹ مبانی نظری تحقیق ……………………………………………………………………….. ۴

فصل دوم

۲- مبانی نظری…………………………………………………………………………………….. ۶

۲-۱- تعاریف……………………………………………………………………………………… ۶

۲-۲-ارزشها واهمیت بافت تاریخی…………………………………………………… ۱۰

۲-۳- معرفی بازار……………………………………………………………………………… ۱۲

۲-۴- مطالعات تاریخی در مورد بازار……………………………………………………… ۱۴

۲-۴-۱-پیدایش بازار………………………………………………………………………… ۱۴

۲-۴-۱-۱-شناخت بازار……………………………………………………………… ۱۴

۲-۴-۱-۲-پیدایش بازار در سکونت گاههای پیش از تاریخ………………… ۱۴

۲-۴-۱-۳-ویژگی های کالبدی ومعماری بازارها…………………………….. ۲۱

۲-۴-۱-۳-۱- برخی از ویژگی های فضایی وکالبدی بازارها……………. ۲۴

۲-۴-۱-۳-۲-مصالح وفن بنا……………………………… ۲۷

۲-۵-نقش اجتماعی بازارها…………………………… ۲۹

۲-۶- چگونگی توزیع فضایی ووجه تسمیه………………. ۳۲

۲-۶-۱- ویژگی های فضایی وموقعیت شهری راسته ها وفضاهای گوناگون بازار……………………………. ۳۲

۲-۶-۲- جاذبه وکشش مراکز وراسته های تخصصی…… ۳۳

۲-۶-۳- همجواری فعالیت های سازگار………….. ۳۳

۲-۶-۴- امنیت ، نظارت وکنترل ……………. ۳۴

۲-۶-۵- عوامل موثر در تجمع بازرگانان…….. ۳۵

۲-۷-معماری بازار ویژگیهای آن…………………. ۳۷

۲-۷-۱- سقف بازار وعلت وجودآن………. ۳۹

۲-۸- بازارها در ایران ……………………. ۴۲

۲-۹-فضاهای تشکیل دهنده بازارها در ایران……………… ۴۳

۲-۱۰- انواع بازار……………………… ۴۳

۲-۱۱-بازار هسته ی اصلی شهر…………………………………………………………………………………………………………. ۴۴

۲-۱۲- مورفولوژی بازار……………………………………………………………………………………………………………………….. ۴۵

۲-۱۳- کارکرد بازار……………………………………………………………………………………………………………………………… ۴۵

۲-۱۴- مسجد………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۴۷

۲-۱۵- توقفگاهها………………………………………………… ۴۸

۲-۱۶- بررسی انبارها ………………………….

۲-۱۷- عملکرد عناصر کالبدی ………………………………….. ۴۹

۲-۱۸- عناصر کالبدی ونیاز های شهروندان……………. ۵۰

۲-۱۹-رابطه فیزیکی عناصر کالبدی با بازار………… ۵۱

۲-۲۰- سیر تحول فیزیکی عناصر کالبدی …………… ۵۲

۲-۲۰-۱- دوره نوجوانی عناصر کالبدی…………………. ۵۲

۲-۲۰-۲- دوره بلوغ عناصر کالبدی……………………….. ۵۳

۲-۲۰-۳- دوره پیری عناصر کالبدی ………………………. ۵۳

۲-۲۱- عوامل جغرافیایی وتوزیع زمان فعالیتهای تجاری………….. ۵۴

۲-۲۱-۱- توزیع زمانی فعالیتهای تجاری در طول شبانه روز ………………….. ۵۴

۲-۲۱-۲- توزیع زمانی فعالیتهای تجاری در طول سال……….. ۵۵

۲-۲۲-ویژگی های عمده بخش مرکزی (بازار)شهرها………. ۵۶

۲-۲۳- مفاهیم وتعاریف مراکز خرید……………………… ۵۸

۲-۲۴- تاریخچه وسیر تکاملی خرید……………………. ۵۸

۲-۲۵- جذابیت برای مراجعه کنندگان…………………….. ۶۰

۲-۲۶- کیفیات بازار……………………………………………….. ۶۳

فصل سوم

۳- نمونه موردی جهان وایران…………….

۳-۱- سابقه ساماندهی بافتهای تاریخی در مراکز شهری دنیا…… ۷۱

۳-۱-۱-شهر موستار………………………………………… ۷۳

۳-۱-۲- ایالات متحده امریکا ……………………….. ۷۳

۳-۱-۳- لس آنجلس ……………………. ۷۴

۳-۱-۴- ایتالیا……………………………. ۷۷

۳-۲-نتیجه گیری ……………………………. ۷۹

۳-۳- سابقه ساماندهی درایران ……………………………… ۸۰

۳-۳-۱- نمونه مورد تبریز………………….. ۸۰

فصل چهارم

۴- بررسی وشناخت شهر …………………………….. ۸۷

۴-۱- وجه تسمیه ………………………………… ۸۷

۴-۲- شناخت تاریخچه ، علل پیدایش ، چگونگی توسعه شهر وروند رشد آن……… ۸۸

۴-۳- تحولات شهر تویسرگان د رمعاصر…………. ۹۱

۴-۴- خصوصیات جغرافیایی …………………………. ۹۴

۴-۴-۱- موقعیت ریاضی ……………………………… ۹۴

۴-۴-۲- موقعیت جغرافیایی………………… ۹۴

۴-۴-۳- تقسیمات سیاسی ………………. ۹۵

۴-۴-۴- توپوگرافی ………………… ۹۵

۴-۴-۵- شیب………………………………….. ۹۵

۴-۴-۶- عوامل محدودکننده توسعه شهر………………… ۹۶

۴-۴-۷- زمین شناسی…………………….. ۹۷

۴-۴-۸- خاک شناسی ……………………………… ۹۷

۴-۴-۹- زلزله …………………………. ۹۹

۴-۴-۱۰- مسائل هواشناسی …………………. ۹۹

۴-۵-خصوصیات اجتماعی شهر ومحلات مختلف آن………………………………. ۱۰۴

۴-۵-۱- تعیین محدوده محله های مختلف در شهر وچگونگی روابط آنها با یکدیگر… ۱۰۶

۴-۶- بافت وسازمان شهر………………… ۱۰۸

۴-۷- ساختار شهر تاریخی توسرگان………. ۱۱۰

۴-۸- عملکرد بازار وتحولات آن…………………… ۱۱۱

۴-۹- شناخت عناصر وفضاهای مهم وبا ارزش تاثیر گذار…….. ۱۱۵

۴-۹-۱- بازار سرپوشیده ……………………….. ۱۱۶

۴-۹-۲- قیصریه……………………………… ۱۲۳

۴-۹-۳ –مسجد جامع………………………. ۱۲۴

۴-۹-۴- چنار مسجد باغوار ………………………. ۱۲۶

۴-۹-۵- مدرسه شیخ علی خانی ………………… ۱۲۶

۴-۹-۶- حمام خان……………. ۱۲۷

۴-۹-۷- خیابان شهیدباهنر……………………………. ۱۲۷

۴-۹-۸ میدان امام…………………………………………. ۱۲۸

۴-۹-۹- مراکز تجاری جدید………………….. ۱۲۹

۴-۱۰- بررسی وویژگی های کالبدی بازار……………………… ۱۳۰

۴-۱۱- بررسی ویژگیهای شبکه شهری پیرامون بازار……………………. ۱۳۱

۴-۱۱-۱- ویژگیهای شبکه اصلی ارتباطی بازار………………………….. ۱۳۲

۴-۱۲- میزان عبور ومرور در بازار وجمعیت استفاده کننده………………………………………………………….. ۱۳۶

۴-۱۳- بررسی روحیات اجتماعی مردم واقع در بافت قدیمی وپیرامون بازار……………………………… ۱۳۷

۴-۱۳-۱- محل ها وچگونگی برگزاری مراسم اجتماعی بازار……………………………………………………….. ۱۳۹

۴-۱۳-۱-۱- تکایا ومساجد بافت تاریخی ………………………………………………………………………………………. ۱۳۹

۴-۱۳-۱-۲- برگزاری مراسم ایام محرم………………………………………………………………………………………….. ۱۳۹

۴-۱۳-۱-۳- برگزاری مراسم نماز جمعه………………………………………………………………………………………… ۱۴۰

۴-۱۴- بررسی ویژگیهای اقتصادی بازار………………………………………………………………………………………….. ۱۴۱

۴-۱۴-۱- برآورد تعدادشاغلین در بازار…………………………………………………………………………………………… ۱۴۱

۴-۱۴-۲- بررسی میزان وانواع مشاغل ومغازه های موجود ومتروکه……………………………………………. ۱۴۱

۴-۱۴-۳- بررسی مشاغل واصناف قدیمی در بازار تویسرگان ……………………………………………………… ۱۴۴

۴-۱۵- بررسی و شناخت عناصر ساختاری در بازار تویسرکان……………………………………………………… ۱۴۴

۴-۱۵-۱- کرسی چینی ………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۴۴

۴-۱۵-۲- دیورهای باربر…………………………………………………………………………………………………………………… ۱۴۵

۴-۱۵-۳- ستون ها…………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۴۷

۴-۱۵-۴- پوشش ها ……………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۴۸

۴-۱۵-۵- تویزه ها…………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۴۹

۴-۱۵-۶- کف ………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۵۰

۴-۱۵-۷- نورگیرها……………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۱

۴-۱۶- ورودی ها ……………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۵۲

۴-۱۷- تاثیر اقلیم در ساخت بازار…………………………………………………………………………………………………… ۱۵۸

۴-۱۷- تاثیر تابش آفتاب در حرارت داخلی بازار…………………………………………………………………………… ۱۵۸

۴-۱۷-۱- ۱ه رسانش ………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۸

۴-۱۷-۲- ۲ ه تابش ………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۵۸

۴-۱۷-۲- باد ……………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۹

۴-۱۷-۳- برف و باران و رطوبت هوا……………………………………………………………………………………………….. ۱۵۹

۴-۱۸- شناخت مصالح بکار رفته در بازار………………………………………………………………………………………… ۱۶۰

۴-۱۸-۱- گل …………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۶۰

۴-۱۸-۲- خشت……………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۶۰

۴-۱۸-۳- کاهگل ……………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۶۱

۴-۱۸-۴- گچ …………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۶۱

۴-۱۸-۵- گچ و خاک……………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۶۱

۴-۱۸-۶- آجر……………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۶۲

۴-۱۹ -کاربرد مصالح در عناصر ساختاری بازار………………………………………………………………………………. ۱۶۲

۴-۱۹-۱- پی ها………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۶۲

۴-۱۹-۲- ستونها……………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۶۲

۴-۱۹-۳- پوشش های سقف……………………………………………………………………………………………………………. ۱۶۳

۵-۱۹-۴- پوشش لنگه پوش با بام سطح……………………………………………………………………………………….. ۱۶۳

۴-۱۹-۵- دیوارها………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۶۳

۴-۱۹-۶- جرزها ………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۶۴

۴-۱۹-۷- دیوارهای جدا کننده ……………………………………………………………………………………………………… ۱۶۴

۴-۱۹-۸- بام ……………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۶۴

۴-۲۰- آسیب شناسی بازار تویسرکان……………………………………………………………………………………………… ۱۶۶

۴-۲۰-۱- بررسی آسیب های فرهنگی ،اجتماعی و جمعیتی در بافت تاریخی و تاثیر آن بر بازار ۱۶۷

۴-۲۱- بررسی آسیب شناسی کالبدی بازار تویسرکان…………………………………………………………………… ۱۶۸

۴-۲۱-۱ تاثیر عوامل جوی و اقلیمی بر شالوده کلی بنا………………………………………………………………… ۱۷۰

۴-۲۱-۱-۱- تاثیر بارش بر شالوده کلی بنا…………………………………………………………………………………….. ۱۷۰

۴-۲۱-۱-۲- تاثیر باد بر شالوده کلی بنا…………………………………………………………………………………………. ۱۷۱

۴-۲۱-۱-۳- تاثیر خورشید و نوسانات دما بر شالوده کلی بنا……………………………………………………….. ۱۷۳

۴-۲۱-۱-۴- تاثیر زلزله بر شالوده کلی بنا……………………………………………………………………………………… ۱۷۳

۴-۲۱-۱-۵- تاثیر عوامل زیستی یا بیولوژیک بر شالوده کلی بنا………………………………………………….. ۱۷۴

۴-۲۱-۱-۶- تاثیر عوامل زمان بر شالوده کلی بنا…………………………………………………………………………… ۱۷۴

۴-۲۱-۱-۷- تاثیر عوامل انسانی بر شالوده کلی بنا……………………………………………………………………….. ۱۷۴

۴-۲۲- تاثیر عوامل فرسایش بخش بر عناصر اصلی (سقف ،کف،دیوارهای داخلی و خارجی )…. ۱۷۵

۴-۲۲-۱- ناحیه محاور پی ها …………………………………………………………………………………………………………. ۱۷۶

۴-۲۲-۲- نقاطی از بنا که در شیب قرار دارند(پوشش ها)……………………………………………………………. ۱۷۶

۴-۲۲-۳- منافذ و ترک ها ………………………………………………………………………………………………………………. ۱۷۶

۴-۲۲-۴- نقاطی که در نبش ها قرار دارند…………………………………………………………………………………….. ۱۷۶

۴-۲۲-۵- سطح خارجی بازار…………………………………………………………………………………………………………… ۱۷۶

۴-۲۳- تاثیر عوامل مخرب و فرسایش بخش بر مصالح مورد استفاده در بازار تویسرکان……………. ۱۷۷

۴-۲۴- هوازدگی مصالح……………………………………………………………………………………………………………………. ۱۷۷

۴-۲۴-۱- هوازدگی شیمیایی………………………………………………………………………………………………………….. ۱۷۸

۴-۲۴-۲- هوازدگی فیزیکی ……………………………………………………………………………………………………………. ۱۷۸

۴-۲۴-۳- هوازدگی زیست شناختی ……………………………………………………………………………………………… ۱۷۹

۴-۲۵- فرسایش آجرها و ملات ها ………………………………………………………………………………………………… ۱۷۹

فصل پنجم

۵- طرح و پیشنهاد …………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۹۵

۵-۱- پیشنهاداتی برای برنامه ریزی شهری در بافت قدیم بازار……………………………………………………. ۱۹۵

۵-۲- توصیه هایی در زمنینه های اجرایی طرح ساماندهی ،مشارکت بازاریان و ادامه مشاغل
سنتی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۲۰۲

۵-۲-۱ چگونگی مراحل مشارکت بازاریان در اجرای طرح ساماندهی …………………………………………. ۲۰۳

۵-۲-۲- زمینه مشارکت مردم و کسبه در طرح های ساماندهی ………………………………………………… ۲۰۵

۵-۲-۳- محورهای مشارکت ……………………………………………………………………………………………………………. ۲۰۶

۵-۲-۴- روش های مشارکت در بازار………………………………………………………………………………………………. ۲۰۷

۵-۳- میزان مداخله …………………………………………………………………………………………………………………………. ۲۰۸

۵-۳-۱- پیشگیری از فرسایش ……………………………………………………………………………………………………….. ۲۰۹

۵-۳-۲- حفاظت ………………………………………………………………………………………………………………………………. ۲۰۹

۵-۳-۳ -استحکام بخشی ………………………………………………………………………………………………………………… ۲۰۹

۵-۳-۴- ساماندهی ………………………………………………………………………………………………………………………….. ۲۱۰

۵-۳-۵- احیاء……………………………………………………………………………………………………………………………………. ۲۱۰

۵-۳-۶-بازآفرینی………………………………………………………………………………………………………………………………. ۲۱۰

۵-۳-۷- بازسازی ……………………………………………………………………………………………………………………………… ۲۱۱

۵-۴- مبانی طراحی ساماندهی بازار تویسرکان ……………………………………………………………………………… ۲۱۱

۵-۵- طرح ساماندهی بازار……………………………………………………………………………………………………………….. ۲۱۲

۵-۶- نحوه در مان در بازار تویسرکان………………………………………………………………………………………………. ۲۱۷

فهرست جداول

جدول ۴-۱- پارامترهای مربوط به آب و هوای شهر تویسرکان در یک دوره ۱۰ ساله ……………… ۱۰۲

جدول ۴-۲- درجه حرارت و میزان بارندگی در شهر تویسرکان طی ماه های مختلف ……………… ۱۰۳

جدول ۴-۳- مشخصات مقاطع خیابان ها و حول بازار تویسرکان…………………………………………………. ۱۱۳

جدول ۴-۴- کیفیت ابنیه در بلوک های اطراف بازار…………………………………………………………………….. ۱۱۴

جدول ۴-۵ تعداد طبقات در بلوکهای اطراف بازار………………………………………………………………………….. ۱۱۴

جدول ۴-۶- ویژگی های مشاغل رایج در بازار تویسرکان……………………………………………………………… ۱۴۳

فهرست تصاویر

۳-۱ – نحوه ساماندهی و بازسازی در راسته بازار تبریز ………………………………………………………………….. ۸۴

۳-۲- حجره‌ها پس از بازسازی ………………………………………………………………………………………………………….. ۸۵

۳-۳-نحوه ساماندهی و بازسازی در راسته بازار تبریز ……………………………………………………………………… ۸۵

۳-۴- نحوه ساماندهی و بازسازی در سراها – بازار تبریز …………………………………………………………………. ۸۵

۱-تصویر راسته شمالی ……………………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۸

۲- تصویر سقف گالوانیزه …………………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۸

۳- تصویر راسته جنوبی …………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱۹

۴- تصویر راسته شرقی ……………………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۰

۵-تصویر راسته غربی ………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۱

۶- تصویر راسته مستوفی ………………………………………………………………………………………………………………… ۱۲۲

۷- تصویر قیصریه …………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۲۳

۸- تصویر مسجد جامع تویسرکان……………………………………………………………………………………………………. ۱۲۴

۹- تصویر ورودی مسجد جامع از راسته بازار………………………………………………………………………………….. ۱۲۵

۱۰- تصویر خیابان شهید باهنر………………………………………………………………………………………………………… ۱۲۸

۱۱- تصویر میدان امام………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۹

۱۲- تصویر خیابان حافظ غربی ………………………………………………………………………………………………………. ۱۳۳

۱۳- تصویر خیابان شهدا…………………………………………………………………………………………………………………… ۱۳۴

۱۴- تصویر خیابان شهید باهنر………………………………………………………………………………………………………… ۱۳۵

۱۵- دیوارهای باربر……………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۴۶

۱۶- تصویر ستون ها ………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۴۷

۱۷- تصویر پوشش ها ……………………………………………………………………………………………………………………… ۱۴۹

۱۸- تصویر کف ………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۵۰

۱۹- تصویر نورگیرها………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۵۱

۲۰- ورودی شمالی …………&hell